Partia odwołująca się do prawa i sprawiedliwości robi farsę z prawa i sprawiedliwości. Nic nowego się nie wydarzyło, można się rozejść. Jednak tym razem, wobec najdziwniejszego referendum w XXI wieku w Polsce, nie wypada mi przejść obojętnie i spróbuję rozwikłać ideę za nim stojącym.

Nim przejdę do poszczególnych pytań referendalnych, wprowadzę Was w kontekst. Oczywistym celem organizacji plebiscytu dokładnie w dniu wyborów parlamentarnych jest zwiększenie poparcia partii rządzącej przez mobilizację wyborców wobec pytań postawionych w taki sposób, iż odpowiedź pozytywna na którekolwiek z nich wzbudza oburzenie w ściśle określonych grupach wyborczych. Stanowi to znakomicie działającą od 2015 r. strategię ustawiania się PiS-u w debacie tak, żeby stać po stronie większości wyborców. W efekcie opozycja staje przed zabójczym wyborem: promować pogląd popierany przez mniejszość albo zgodzić się z koalicją i narazić na atak, że nie ma własnego zdania oraz popiera świetne pomysły władzy. Dodatkowo, gdyby się udało uzyskać frekwencję referendalną powyżej 50% (co po raz pierwszy od referendum za wstąpieniem do Unii Europejskiej, jest realne), rządzący zyskaliby bardzo silną legitymację swoich rządów i amunicję do ataków opozycji, w szczególności w sytuacji przegranej PiS-u. Nie bez znaczenia jest też możliwość większej mobilizacji tych, którzy zwykle nie chodzą na wybory (a to o nich się toczy gra kampanii wyborczej, gdyż przepływy pozostałych na tym etapie są już minimalne). Stąd uznaję geniusz zagrania kartą referendum mimo, że jednocześnie maksymalnie oburza mnie niszczenie tego mechanizmu demokracji bezpośredniej.
Spróbuję również podać moje odpowiedzi na pytania referendalne, przy założeniu pobrania karty wyborczej i braku bojkotu referendum. To, czy w ogóle wziąć w nim udział, postaram się wyjaśnić na koniec. Choć, właściwie, to przy takiej formie pytań, każda odpowiedź nie ma sensu, gdyż tak zostały one specjalnie sformułowane. Odpowiedź „4 razy NIE” wspiera narrację PiS-u, więc może warto swoje odpowiedzi jakoś zniuansować?

Czy popierasz wyprzedaż majątku państwowego podmiotom zagranicznym, prowadzącą do utraty kontroli Polek i Polaków nad strategicznymi sektorami gospodarki?
Na temat prywatyzacji i roli polityków w gospodarce można dyskutować. Na pewno, ani pozbycie się przez państwo wszystkich firm i majątku, ani też powrót do praktycznie całkowitej zależności gospodarki od państwa nie jest sensownym rozwiązaniem. Gdyby to ode mnie zależało, pozostawiłbym w portfelu rządu tylko te niezbędne firmy, które zapewniają bezpieczeństwo w razie kryzysu lub wojny, oraz które pełnią jakąś szczególną rolę społeczną (jak te przedsiębiorstwa działające w ramach zakładów karnych). Po co państwo, które zawsze dba o korzyści polityczne partii rządzącej przed interesem ekonomicznym, ma produkować buty czy zarządzać hotelami?! Niech się zajmą tym ludzie działający na swoją korzyść, a przy okazji na korzyść jakości wyrobów i ich niskiej ceny, co wymusza konkurencja na wolnym rynku.
Nie mniej jednak, „wyprzedaż”, czyli pozbycie się poniżej normalnej ceny, brzmi jak działanie wprost przeciwko interesowi obywateli Rzeczypospolitej. Ponadto ta „wyprzedaż” musi doprowadzić do utraty kontroli nad wybitnie ważnymi sektorami gospodarki. Dlatego, z bólem, stojąc przed takim pytaniem, moja odpowiedź brzmi „NIE”, choć można sobie wyobrazić przerażenie rządu, który musiałby przygotować ustawę realizującą ten postulat, gdyby większość jednak zagłosowała na „TAK” 🙂 .

Czy jesteś za podwyższeniem wieku emerytalnego wynoszącego dziś 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn?
Tutaj pojawia się jedyny konkret tego referendum – ściśle określone pytanie na stojący przez polskim systemem emerytalnym problem. Oczywiście, stanowi to tylko mały wycinek potrzebnej reformy emerytalnej, ale chyba wszyscy w Polsce są świadomi, nad jaką przepaścią stoi ZUS i jak złe są perspektywy obciążenia przyszłych pracujących i wysokości przyszłych emerytur. Pewnie, teoretycznie nikt rozsądny nie będzie chciał wydłużyć sobie czasu pracy, ale już patrząc od strony, jak wielu emerytów już teraz musi sobie dorabiać, żeby jakoś przeżyć, oraz mając na uwadze łączne dobro całego społeczeństwa, odpowiedź brzmi „TAK”. Tam, gdzie jakaś partia ma rację, należy do głośno przyznać i nieważne, czy ta opcja nazywa się PiS czy PO. W tej kwestii podniesienie wieku emerytalnego dla wszystkich do 67 lat uważam za jedno z największych osiągnięć rządów Donalda Tuska, choć stało się ono jedną z głównych przyczyn porażki PO w obu wyborach 2015 r. Tym bardziej doceniam jego odwagę i rzadkie działanie w perspektywie następnych dekad, a nie najbliższych wyborów. Oczywiście, w obecnej chwili to pytanie to tylko przypomnienie „strasznego Tuska” i materiał do ataków na opozycję.

Czy popierasz przyjęcie tysięcy nielegalnych imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki, zgodnie z przymusowym mechanizmem relokacji narzucanym przez biurokrację europejską?
W przeciwieństwie do poprzedniego, mamy tutaj do czynienia z jednym wielkim absurdem. Ograniczenie się do imigrantów z niesprecyzowanego jednoznacznie Bliskiego Wschodu (czy Afganistan też wchodzi w jego skład?), określenie „tysięcy” (czyli już 1999 już można przyjąć?), a przede wszystkim „biurokracja europejska”… To tak, jakby do ustawy wpisywać „klikę z Warszawy” zamiast Rady Ministrów. Prawo i pytania o pogląd muszą być konkretne i ściśle wskazywać instytucję odpowiedzialną za dane działanie. Na tanią demagogię i określenia potoczne jest miejsce w publicystyce takiej, jak niniejszy artykuł. Dodatkowo czytam u lepiej zorientowanych, iż nie istnieje obecnie w Unii Europejskiej „przymusowy mechanizm relokacji”, jest tylko „mechanizm (przymusowej) relokacji”, a to już ma znaczenie, jeśli chodzi o faktyczną realizację woli Narodu w odpowiedzi na to pytanie. Pod koniec rządów Platformy Obywatelskiej moja odpowiedź na podobne zagadnienie brzmiała: dla świętego spokoju przyjmijmy już tą małą grupkę imigrantów, żeby Unia nie mogła się do Polski doczepić o brak solidarności, gdyż zagrożenie i trudności spowodowane przyjęciem będą znikome. Obecnie, gdy przyjęliśmy tak wielu rzeczywistych uchodźców z Ukrainy, oraz całe mnóstwo imigrantów ekonomicznych z Azji i Ameryki Łacińskiej (skąd nagle Kubańczycy i Wenezuelczycy w moim małym mieście?), nie musimy już niczego udowadniać wobec Europy. Ale i tak, dla wyrażenia sprzeciwu wobec braku sensownej polityki migracyjnej rządu PiS-u, zagłosowałbym „TAK”.

Czy popierasz likwidację bariery na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Białorusi?

To pytanie, tak jak pozostałe, otwarcie i bez ogródek sugeruje odpowiedź. Oczywiście nikt rozsądny nie będzie chciał, żeby wydawać dodatkowe fundusze na demontaż świeżo postawionego płotu. Jednocześnie media prorządowe wmawiają Polakom, że kto ma jakiekolwiek uwagi do polityki rządu wobec kryzysu na granicy z Białorusią, ten chce drugiej Francji w Polsce. W kwestiach bezpieczeństwa i obronności PiS dość sprawnie stawia się jako jedyny obrońca ojczyzny przed afrykańsko-arabsko-moskiewskimi hordami. Z jednej strony słusznie, granica państwowa jest po to, żeby była pilnowana, Straż Graniczna odpowiada za kontrolę osób, które mają prawo wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej na podstawie dokumentów, a ruch odbywa się na przejściach granicznych. Jeśli to się komuś nie podoba, nie musi wjeżdżać do Polski. Z drugiej jednak strony, drastyczne naruszenie zasad demokracji i zdrowego współżycia społecznego stanowi fakt, iż kluczowe decyzje w zakresie bezpieczeństwa nie są podejmowane w konsensusie największych stronnictw politycznych (do tego powinna służyć Rada Bezpieczeństwa Narodowego przy prezydencie). PiS robi wszystko, żeby polityka obronna i modernizacja Sił Zbrojnych była kojarzona wyłącznie z obozem aktualnie rządzącym, a jakikolwiek ułamek popularności nie był przejęty przez opozycję. Sprawia to, przy jednoczesnym utajnianiu przez podatnikami licznych spraw (ogólna wizja celu zakupu sprzętu za miliardy złotych, jawność finansowania budowy płotu), że opinia publiczna jest zmanipulowana.
Jedyna sensowna odpowiedź na to pytanie, moim zdaniem, brzmi „NIE”. Wiem, że wpisuje się do w cele PiS-u, ale tam, gdzie liczy się interes Polski, nie powinno mieć znaczenia, która partia wychodzi ze słuszną inicjatywą. Cały ruch pomagający w nielegalnym przekraczaniu granicy od początku wydawał mi się podejrzany i wręcz histeryczny. Dodatkowo, małym usprawiedliwieniem tego pytania jest fakt, że wola Narodu wyrażona w referendum będzie zauważona za granicą. Polacy popierają legalną imigrację, poprzez przejścia graniczne, co widać w przypadku Ukrainy. A problemy z poruszaniem się zwierząt, niestety, powinny tutaj ustąpić wyższemu dobru.

Święto demokracji bezpośredniej
To referendum stawia mnie przez szczególnie trudnym dylematem. Z jednej strony powinno pytać się Suwerena o zdanie w ważnych kwestiach i obywatele wiedzą lepiej, czego chcą, niż politycy w kampanii wyborczej. Ale z drugiej, nie da się sensownie wyrazić swojego zdania przy absurdalnie sformułowanych pytaniach. Stąd bierze się największy mój zarzut wobec partii rządzącej – niszczenie pięknej idei demokracji bezpośredniej. „Jaki z ciebie za demokrata, który chce bojkotować referendum?” – można by zapytać zwolennika opozycji. Dlatego rozumiem postawę bojkotu tego konkretnego referendum z powodów wyrażonych powyżej. Lecz jestem też świadomy, że procedura bojkotu związana z nieprzyjmowaniem karty referendalnej i pilnowaniem uwzględnienia tego w protokole, w praktyce nie będzie powszechna. Zatem jestem mocno przekonany, że frekwencji uda przebić się 50% i plebiscyt będzie teoretycznie wiążący. W rzeczywistości pytania są tak sformułowane, że do wyników pytań 1. i 3. nie da się sensownie napisać ustawy realizującej. Zatem, generalnie, wyniki odpowiedzi na poszczególne pytania nie mają większego znaczenia, gdyż większość i tak zagłosuje 4 razy „NIE” i polityka państwa się nie zmieni. Może warto wykorzystać więc możliwość wyrażenia sprzeciwu wobec PiS-u w pytaniu dotyczącym wieku emerytalnego i może jeszcze nielegalnych imigrantów. Przy rządowej narracji 4 razy „NIE”, jedna wiążąca odpowiedź na „TAK” stanowiłaby trudny orzech do zgryzienia.
Historycznie rzecz ujmując, referendum z 1946 r. (3 razy „TAK”) miało na celu usankcjonowanie przejętej siłą władzy komunistów. Mechanizm działania w 2023 r. wygląda bardzo podobnie tym bardziej, że połączono z nachodzącymi 15 października wyborami parlamentarnymi. Analogicznie rzecz miała się w 1987 r., gdy komuniści w bardzo ogólnych słowach chcieli pokazać, że cały czas mają poparcie społeczne. Natomiast większość referendów w III Rzeczypospolitej trapiły inne problem skrajnie trudny do uzyskania prób 50% frekwencji oraz uznaniowość parlamentu w dopuszczeniu obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej. I to właśnie zwrócenie idei referendum obywatelom powinno być celem każdego stronnictwa politycznego, dla którego „pomyślność obywateli jest zawsze najwyższym nakazem”.